Oczywistym jest, że dla wytwórców niezmiernie ważne jest, by sprzedać energię po jak najkorzystniejszej, stałej cenie. Tymczasem kierunek transformacji w kierunku rynku rozproszonego premiuje rozwiązania dynamiczne, oparte o chwilowe zapotrzebowanie. Przy braku infrastruktury magazynującej, najlepszym rozwiązaniem wydaje się wspieranie elastyczności w podejściu do korzystania z energii, zarówno wśród konsumentów, jak i wytwórców. Od kilku lat upowszechniły się rozwiązania elastycznych produktów na rynku mocy. Mówię tu zarówno o odpowiedzi strony popytowej, jak i dostarczeniu mocy wytwórczej do sieci. Rozwiązanie przeszło pozytywnie weryfikację podczas jedynego, jak do tej pory, okresu zagrożenia dwa lata temu. Od tego czasu udział energii odnawialnych w miksie energetycznym wciąż rośnie, piętrzą się również związane z tym problemy. Było zatem kwestią czasu, kiedy zostaną wprowadzone kolejne mechanizmy wspierające. I tak od czerwca b.r. rozpoczęły funkcjonowanie usługi systemowe, zwane również pomocniczymi (ancillary services). To bardzo dobra wiadomość dla uczestników rynku, jako, że ich wdrożenie spowoduje dalszy wzrost stabilności sieci, a co za tym idzie i bezpieczeństwa energetycznego rozumianego, jako efektywne wykorzystanie zasobów, które posiadamy. Dla wytwórców rodzi to szereg możliwości poszerzających możliwości czerpania zysków z generacji energii, szczególnie jeśli dysponują oni również magazynami energii, choć nie jest to konieczne do przystąpienia do rynku usług bilansujących. Zanim jednak o korzyściach, przyjrzymy się nieco bliżej samym usługom systemowym.
Głównym celem usług systemowych, znanych również jako usługi bilansujące (w przypadku regulacji częstotliwości sieci) lub pomocnicze, jest zapewnienie stabilności i niezawodności sieci energetycznej, co jest niezbędne dla zachowania ciągłości dostaw energii elektrycznej do wszystkich odbiorców.
W praktyce pomagają one utrzymać równowagę między generacją a zużyciem energii, dzięki reagowaniu na krótkoterminowe zmiany w podaży i popycie na energię. Na przykład, w przypadku nagłego wzrostu zapotrzebowania na energię lub niespodziewanego spadku produkcji (np. z powodu awarii elektrowni), operatorzy systemów przesyłowych mogą skorzystać z usług bilansujących, aby szybko dostarczyć dodatkową moc do sieci lub zredukować zużycie energii przez niektórych odbiorców. Dzięki temu unikają przerw w dostawach energii i zapewniają stabilne działanie całego systemu.
Dodatkowo, w przypadku zbyt dużej generacji mocy do sieci, można wykorzystać elastyczność źródła wytwórczego w celu obniżenia generacji. Uczestnictwo źródeł pogodozależnych w rynku usług bilansujących, docelowo powinno ograniczyć lub nawet kompletnie wyeliminować nierynkowe redysponowanie, które jest obecnie solą w oku dla właścicieli instalacji fotowoltaicznych czy wiatrowych.
Usługi systemowe obejmują różnorodne działania, które pokazuje poniższa ilustracja.
Świadczy się je zazwyczaj za pośrednictwem tzw. agregatorów (jak to jest w przypadku rynku mocy). Pierwszym agregatorem wpisanym do wykazu agregatorów URE jest Photon Energy, świadczący kompleksowe usługi dla wytwórców energii z OZE, począwszy od budowania instalacji słonecznych w formule EPC oraz usług O&M, poprzez offtake, rynek mocy i (od grudnia 2024) usługi systemowe.
Wytwórcy energii mogą czerpać liczne korzyści z udziału w usługach systemowych, stanowiących istotny element nowoczesnych systemów elektroenergetycznych. Jednym z najważniejszych aspektów jest możliwość generowania dodatkowych przychodów. Dzięki oferowaniu mocy w ramach rezerw operacyjnych, takich jak rezerwy wirujące czy rezerwy zimne, wytwórcy mogą zarabiać na gotowości do dostarczania energii w krytycznych momentach. Udział w rynku bilansującym, gdzie jednostki dostosowują swoją produkcję do dynamicznych potrzeb sieci, również przynosi im konkretne korzyści finansowe.
Dla wytwórców, zwłaszcza tych operujących w obszarze odnawialnych źródeł energii, udział w usługach systemowych oznacza większą stabilność finansową. Dochody z tych usług mogą kompensować zmienność produkcji, którą determinują warunki pogodowe. To pozwala na uzyskanie stabilniejszych przepływów finansowych, co jest kluczowe dla planowania i rozwoju działalności w dłuższej perspektywie.
Optymalizacja operacyjna to kolejna korzyść, jaką wytwórcy mogą osiągnąć dzięki usługom systemowym. Umożliwia im to efektywniejsze zarządzanie produkcją i lepsze wykorzystanie infrastruktury. Dynamiczne dostosowywanie poziomów produkcji do aktualnych potrzeb sieci pozwala unikać strat i podnosić rentowność jednostek wytwórczych. Jednocześnie wzmocniona elastyczność produkcji jest kluczowa w kontekście rosnącego udziału odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym, które charakteryzują się dużą zmiennością.
Dzięki uczestnictwu w usługach systemowych, wytwórcy mogą również zwiększyć swoją konkurencyjność na rynku. Firmy zdolne do szybkiej i efektywnej reakcji na potrzeby operatora systemu zyskują przewagę nad konkurencją, co może przełożyć się na lepsze wyniki finansowe i silniejszą pozycję rynkową. Dodatkowo, aktywne zaangażowanie w stabilizację sieci energetycznej buduje pozytywną reputację wytwórców jako innowacyjnych i odpowiedzialnych graczy na rynku.
Dodatkowo, źródła, które ograniczają generację w związku z cenami negatywnymi na Rynku Dnia Następnego, mogą wykorzystać swoją elastyczność w ramach mocy bilansujących nabywanych w trybie uzupełniającym lub aktywacji energii bilansującej.
Od niedawna funkcjonujemy w świecie taryf dynamicznych. Być może w początkowym okresie jeszcze nie doświadczymy ich w pełni, ale prędzej czy później, będziemy musieli pogodzić się ze zmierzchem cen stałych. Pewnym remedium na to mogą być umowy cPPA (o czym napiszę niżej), ale chyba najlepszym rozwiązaniem może być inwestycja w magazyn energii. Oprócz podstawowej swojej funkcji przechowywania energii oferują one bowiem szereg innych korzyści, m.in. związanych z taryfami dynamicznymi i usługami elastyczności.
Takie ich wykorzystanie ma tę dodatkową zaletę, że oprócz gwarantowanych przychodów finansowych (udostępniamy całość lub część magazynu w zamian za wynagrodzenie), firma włącza się w działania zapewniające bezpieczeństwo polskiej sieci elektroenergetycznej, czyli tak naprawdę dbając o interes społeczny, troszczymy się w równym stopniu o swoje korzyści, choćby o rzadsze przymusowe odłączenia, czy o większą przepustowość umożliwiająca sprawniejsze wydawanie zgód na podłączenie do sieci.
Poniższy wykres pokazuje przewidywany procentowy podział przychodów z różnych form wykorzystania magazynu energii:
Jak łatwo się zorientować, jeśli chcemy wykorzystywać magazyn energii szerzej niż tylko do magazynowania energii na własne potrzeby, najkorzystniejsze okazują się usługi systemowe w zakresie rezerwacji mocy do automatycznej regulacji częstotliwości sieci oraz wykorzystanie potencjału do świadczenia usług w ramach Rynku Mocy.
Umowy PPA cieszą się coraz większą popularnością. Spowodowane to jest gwałtownym rozwojem odnawialnych źródeł energii (głównie fotowoltaiki), coraz wyższymi cenami energii ze źródeł kopalnych i malejącą stabilnością dostaw energii związaną z sytuacją ogólnoświatową.
Skrót PPA pochodzi od angielskiego określenia Power Purchase Agreement i oznacza ni mniej, ni więcej tylko umowę sprzedaży regulowaną zasadami prawa cywilnego, polegającą na bezpośrednim zakupie energii elektrycznej od wytwórców energii z instalacji OZE przez odbiorcę końcowego (tzw. corporate PPA) lub przez podmioty handlujące energią. Charakteryzuje się długim okresem obowiązywania, standardowo zawierana jest bowiem na 10-15 lat według standardów europejskich, a nawet na 20 lat, jak ma to miejsce w Stanach Zjednoczonych. Minimalny okres trwania umowy PPA to zazwyczaj 5 lat. Jak widzimy, nawet najkrótsze z umów gwarantują względnie stabilną cenę energii.
Umowa PPA daje możliwość elastycznej budowy ceny – cena stała, cena zmienna lub mix tych wariantów. Składnik stały pozwala na budowę stabilności dostaw i ceny, składnik zmienny natomiast oparty na indeksach giełdowych, pozwala wytwórcy na rozliczenie produkcji w rzeczywistych cenach rynkowych i przy akceptowalnym poziomie ryzyka korzystać z aktualnych trendów wzrostowych cen energii.
Najbardziej oczywistą zaletą umów PPA, jest zapewnienie stabilności obu stronom kontraktu. Umowy PPA gwarantują wytwórcom zielonej energii długoterminowe zabezpieczenie odbioru energii, ograniczając w ten sposób ryzyko związane z jej wytwarzaniem.
Stałe, wieloletnie przychody z tytułu sprzedaży energii pozwalają na rozwój instalacji produkcyjnych oraz stają się zabezpieczeniem dla banków, które chętniej udzielą finansowania dla tego typu inwestycji. Odbiorcy natomiast korzystają finansowo, dzięki stałym cenom energii określonymi w umowie, niezależnymi od corocznych podwyżek cen prądu.
Zaletą dla wszystkich, nie tylko stron umowy, jest dalszy rozwój OZE w Polsce. Decydując się na umowę PPA, kontrahenci nie tylko osiągają korzyści finansowe i wizerunkowe. Stają się także ważnymi podmiotami przyczyniającymi się do transformacji energetycznej.
Pomimo wyzwań, jakie niesie ze sobą powolny postęp transformacji energetycznej, usługi systemowe i kontrakty cPPA stanowią istotne wsparcie dla wytwórców odnawialnych źródeł energii. Dzięki tym narzędziom mogą oni lepiej zarządzać zmiennością przychodów, wynikającą z nieprzewidywalnych warunków pogodowych i fluktuacji cen na rynku energii. Usługi systemowe pozwalają na stabilizację sieci i elastyczniejsze dostosowanie produkcji do potrzeb systemu, co przekłada się na zwiększenie stabilności finansowej oraz optymalizację operacyjną. Z kolei kontrakty cPPA, zapewniając długoterminowe umowy na sprzedaż energii, pozwalają na osiągnięcie większej przewidywalności przychodów i mogą przyspieszyć rozwój inwestycji w sektorze OZE. Razem te rozwiązania tworzą solidną bazę na przyszłość, umożliwiając lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów oraz bardziej efektywne reagowanie na zmiany w otoczeniu rynkowym.
